bir gamın içerisindeki notada neye göre seçilir?
(kendimce müzik teorisi edinmeye çalışıyorum ve kafam çok karışık. doğru öğrenmem için doğru gidişatı belirleyebilmeme yardımcı olabilecek birisi varsa lütfen yardımcı olsun)
örnek:
si majör dizisi: si, do#, re#, mi, fa#, sol#, la#, si
la majör dizisi: la, si, do#, re, mi, fa#, sol#, la
şimdi mesela si majör'de do# yerine re bemol kullanmadık çünkü diziyi yazarken her ses sadece bir kez geçmeli. ne eksik ne fazla. eğer si majör'de re bemol yazsaydık, do'yu atlamış olacaktık.
mesela la diyez majör: la#, si#, do##(çift diyez böyle değil tabi), re#, mi#, fa##, sol##, la#
si bemol majör(üsttekiyle aynı dizi): sib, do, re, mib, fa, sol, la, sib
Teori çalışıyorsan, etüdlerini 12 tondan yap. hatta saçma sapan tonlardan falan da yap. mesela işte mi çift diyez falan gibi tonlarda bile çalış. temel şeyleri saniyesinde söyleyebilecek kadar iyi bil. yani sana si bemol minör'ün sesleri neydi? diye sorana cart diye söyleyebilir halde ol.
Tabii şimdi bazı eserlerde bir yerde sol diyez, bir yerde la bemol görebilirsin. o da, tonun değiştiği anlamına geliyor. yani adam sol diyez yazarken, örneğin o an ton mi majördür. sonra la bemol yazdıysa mesela o zaman atıyorum do minöre geçmiş demektir ton.
sol diyez varsa illa mi majör olmak zorunda da değil. sol diyez minör de olabilir ton. ya da fa minör. olur da olur yani.
detayli aciklamayi alperz yapmis ama kafani karistiran sorularin cevabini mark levine jazz theory kitabinda bulabilirsin.
cok basit bir kurali vardir bunun.
major gamlar soyle ilerler. tam, tam, yarim, tam, tam, tam, yarim. bir muzik aleti caldigini ve tam ve yarim seslerin ne oldugunu bildigini farz ediyorum. mesela do-re arasi tam, mi-fa arasi yarimdir. ayni sekilde fa-fa# arasi da yarimdir.
mesela ornek do major gam: do-re-mi-fa-sol-la-si-do dusunursen tam olarak bu kurala uydugunu gorursun.
minor gamlar biraz daha karmasiktir. her minor gamin dogal, armonik ve melodik diye adlandirilan 3 cesidi vardir. dogal hali tam, yarim, tam, tam, yarim, tam, tam seklinde gider. ama en cok kullanilani armoniktir. armonik gam demek 7inci sesi yarim ses inceltmen gerekir demektir. soyle ilerler: tam, yarim, tam, tam, yarim, bir bucuk, yarim. (mesela la minor: la-si-do-re-mi-fa-sol#-la)
bir gam calican diyelim ki, once major mu minor mu olduguna karar veriyosun. sonra bu kaliba uyduruyosun. yani isin teorisi bu.
ama tabi ki eger gercekten iyi bir altyapin olsun istiyorsan alperz'in dedigi gibi her tonun degistirici isaretlerini (yani#/b) aninda soyleyebilmen lazim. bunun icin de onemli olan 3 kural vardir:
1. diyez sirasi denen bir sira vardir bunu ezberliycen once: fa#-do#-sol#-re#-la#-mi#-si# diye gider. simdi diyelim ki La major calmak istiyorsun. hangi degistirici isaretleri aldigini anlamak icin bu ezberledigin sirada la'nin yarim ses altini, yani sol#'i bulucan, oraya kadar olan butun isaretleri alir. misal La Major fa# do# sol# alir. Re major fa#, do# alir. Bu kurali kullanirken karsina cikicak tek gariplik F majordur. bakarsin F'nin yarim ses alti mi#, ama o zaman fa majorun fa# almasi gerekir o da olmaz. o yuzden biliceksin ki F major bitek si bemol alir, bunu da ezberleyiver artik :)
2. ayni sekilde bir de bemol sirasi vardir, ki bu diyez sirasinin tam tersidir. yani siB-miB-laB-reB-solB-doB-faB. bu kuralda bir altini falan bulman gerekmiyo, hani tonu calicaksan onu bulucan. mesela miB major mu calmak istiyorsun. miB+1 yapican. yani miB majorun degistirici isaretleri siB-miB-laB seklindedir. (daha once dedigim gibi armonik minor gam calmak istiyorsan bir de butun bu kurallardan ayri olarak 7inci sesi yarim ses inceltmen gerekir)
3. her major tonun bir bucuk ses asagisi o tonun minorunu verir. mesela Do majorun minoru nedir? do-si-la diye inersen bir bucuk ses inmis olursun o da sana la minoru verir. bu da ne demektir, do majorun aldigi butun degistirici isaretleri la minor de alir. tipatip aynidir. tabi do major hic degistirici isaret almadigi icin la minor de almaz. ama mesela Fa major dusun. bir bucuk ses asagisi, re minor. Fa major ne alir: siB. re minor ne alir? siB.
Simdi butun bunlari bi anda anlatinca tabi ki kafan karisicak. bunlari tek tek tonlar uzerinden calisman lazim. sol majorle basla, once yukardaki tam/yarim kalibina uydur yaz notalari. sonra diyez sirasina bak isaretlerini bulmaya calis, bak bakalim dogru yazmismisin. arada baya kafani karistiricak tonlara denk gelebilirsin, o noktada kitaplardan yardim alican iste.
insallah anlatabilmisimdir :) kolay is degil ama yaptikca yerlesiyor kolaylasiyor merak etme
gerard her tonun bir buçuk ses aşağısı biraz "köylü işi tanım" oluyor. şöyle demek gerek: her majör dizinin altıncı derecesinde ilgili minörü bulunur.
@alperz: evet oyle tabi haklisin. ama yeni ogrenen birine oyle dersen zorlanir diye boyle acikladim. cunku once o majorun butun degistirici isaretlerini dogru bilmesi gerekir ki 6inci sesin ne oldugunu bilebilsin. mesela La majorun minorunun fa#minor oldugunu anlayabilmesi icin la majorun fa# aldigindan emin olmasi gerekir. insan ogrenirken kendinden cok emin olamiyor baslarda, bir bucuk ses asagisini dusunmek her zaman daha garanti bir kural oluyor. ama teorik olarak cok dogru olmadiginin farkindayim tabi :)
Benim gördüğüm kadarıyla, baştan yanlışı öğrenen sonra doğruyu algılayamayabiliyor.
Örneğin, majör diziyi "iki tam bir yarım üç tam bir yarım" diye öğrendiysen, sonra sana tetrakordları anlatmaya kalksam yine kafan karışabilir. Yani seni işaret ederek söylemiyorum da gene olarak böyle.
Aslında diziler tetrakordlardan oluşuyor. Dört tür tetrakord var. Majör, Minör, Harmonik ve Frigyen. Bunların çeşitli kombinasyonlarından da diziler oluşuyor. Falanlar filanlar...