uzayda sürtünme var mı?
ben hava olmadığı için sürtünme de olmaz herhalde dedim ama sonrası şöyle:
uzay aracının, astronotların hareketleri nasıl gerçekleşiyor. yani en basitinden astronotların sağa sola dönmeleri filan. bir şekilde hareketine yön verebiliyorsan bir şeylerle sürtünüyor olman gerekmez mi? havanın sürtünmeyle alakası yok mu acaba desek de yer kaplayan her şeyin sürtünmeyle alakası olmalı. ayın ya da dünyanın yerçekimi bir sürtünme mi oluşturuyor.. sürtünmeyi oluşturan tam olarak ne?
bi de şöyle bişey varmış amerikalılar yazı yazamamş uzayda, ruslar kurşun kalemle yazmış. sürtünme olmayan yerse kurşun kalem de kullanamazsın? bu olay ne kadar doğru onu da bilmiyorum.
--------kurşun kalem mevzusu şöyle bişeymiş. ben duymamıştım daha önce----------
amerikalıların olayı şöyle hatırladığım kadarıyla.. uzaya çıktıklarında tükenmez ya da dolma kalemin (yer çekimi olmaması sebebiyle) çalışmayacağını öngörüyorlar ve milyonlarca dolar harcayıp uzayda yazı yazmayı sağlayan bir sistem geliştiriyorlar. ruslar da bu kadar kasmanıza gerek yoktu yerçekimi yüzünden mürekkepli kalem kullanamayabilirsiniz ama kurşun kalem kullanarak bu sorunun üstesinden gelebilirsiniz diye amerikalıları göt ediyorlar :)
bu rusların pratik zekalarının amerikalılarınkinden daha üstün oldğunu göstermek için anlatılan hikayelerden biri ama doğruluğundan emin değilim
ama yaygın bi şekilde biliniyor diye biliyordum ben bunu
--------------------------
evet böyle şeyler. bu cümlelerin bazıları bana ait bazıları değil.
sürtünme var tabi ki. boşlukta epey az ama boşlukta bişiyle karşılaşsan mesela saniyede 1500 km giden bi meteorla filan epey bi sürtünme oluşur :D
amerikalının tükenmezle yazamamasının nedeni yer çekiminin olmayışı. sürtünme ile alakasız.
bu da nasanın cevabı:
Does friction exist in deep space?
Yes, when two surfaces rub together in outer space, there will be friction. Friction is a surface effect and doesn't depend upon there being air. There is also a force like air resistance from the very sparse gas in space, but it will be very, very small, since space is a very good vacuum.
Dr. Eric Christian
mesela uzay boşluğunda herşeyden bağımsız gezinen bi insan istediği kadar çırpınsın bi yere gidemez pek. tutunacak dalım yok gibi onun da tutunacak bir atomu olmaz valla.
uzay boşluğunda atmosfer olmadığı için atmosfer sürtünmesi yoktur lakin iki katı veya sıvı cisim arasında sürtünme vardır tabi ki. yani kalemle yazı yazılabilir katı bir yüzeye. tükenmez kalemle yazı yazılamamasının sebebi şu olabilir, tükenmez kalemin mürekkebi sıvıdır ve kağıda sürdükçe sıvının aşağı doğru akması, yani yerçekimi gerekir.
sürtünmeyi oluşturan yüzeyler arası dikey kuvvettir ve bunun yerçekimi olması da zorunlu değil. örneğin dikey bir yüzeye bastırarak birşey sürterseniz sürtünmeyi yaratan yerçekimi değil, hava hiç değil, duvara doğru olan kuvvettir.
bu arada yerçekiminin sıfır olduğu alan ütopik bir alandır onu belirteyim. kütleçekim kütlelerin yarıçapının karesiyle doğru olantılı olduğu için gezegenlerden uzaklaştıkça sıfıra yaklaşır ama sıfır olmaz. örneğin yerçekimlerinin dengesi olmasa ay dünyanın etrafında dolanamaz.
uzayda surtunme var, cunku surtunme sadece havayla olan bir sey degil. basitce anlatmak gerekirse maddeyi olusturan atomlarin kendilerine uygulanan kinetik enerjinin bir kismini absorb edip isiya donusturmesi olarak aciklanabilir. bunun pratikteki etkisi de surtunme sonucu hareket icin uygulanan enerjinin bir kisminin isiya donusmesi.
astronotlarin hareketinde de itkinin etkisi var. yani hava gibi veya ufak roket gibi bir itki saglayan enerji kaynagi. bunun hareket ettirmesi icin illa ki bi yere surtmesine gerek yok. sadece ekzostan cikan maddenin hareketine karsi olusan tepkiyle hareket edilebilir (newton'in 3. kanunu der ki her kuvvete karsi ona ters yonde ve esit miktarda bir tepki olusur.)
bi soru da benden gelsin, madem roket gibi seyler hava surtunmesini kullaniyorlar itis gucu olarak, uzayda nasil roketleri acmak itis gucu sagliyor?
uzayda roketleri açmak sanırım sadece filmlerde oluyor :D
uzay araçlarının üzerinde küçük jetçikler var. filmlerde falan görürsün, uzay mekiği uydu vs. gibi şeyler hareket ederken uçlarından psst psst böyle:
www.sciencephoto.com 
sıkıştırılmış nitrojen diye hatırlıyorum çok pis sıkmıyorsam. bunlardan mekiğin burnunda, kanat uçlarında, arkada motorların üstünde falan varıdr bir sürü. o şekilde istediğin konumu alıdırırsın alete. ya da uyduya.
astronotlar bir şeye tutunmak zorunda. zaten bir astronotsan, ve uyduya/mekiğe tutunmuyorsan, öldün. geri dönmen imkansız terkar. bu yüzden kendilerini halat ile bağlarlar güvenlik olaraktan.
"uzayda sürtünme yok" diye bir şey yok. sürtünme için kuvvet uygulanhması yeterli. kalemi kağıda bastırınca, arada sürtünme yaratırsın. kalem de yazar. olmayan sürtünme ise hava sürtünmesi. dünyada naylon boşeti en fazla 1-2 metre önüne fırlatabilirsin, ama uzayda evrenin sonuna kadar gönderebilrsin atarark. çünkü onu yavaşlatacak hava yok*.
* teorik olarak bu. uzayda yine de çoooook ince bir sürtünme var, evren de tamamen boş değil. ama o çok bşka konu.
@enedwaith: hızlarını atmosferdeyken kazanırlar ve atmosferden çıktıklarında ulaşmak istedikleri yere ulaşmaya yetecek kadar momentleri olur. atmosfer dışına çıktıklarında yakıt kullanmazlar, serbest bir şekilde ilerlerler.
şey gibi düşün vakumlanmış bir poşeti dahada sıkmak içinde bi şey oluştururmu hayır ama bir güç olduğu sürece etki= tepki olacaktır ne kadar az miktarda havada olsa bir etken olduğunda karşılığında tepki olacaktır havasızlıkta bir madde gibidir
roketler kendi oksijenlerinide taşırlar.yanma sonucunda gaz açığa çıkar ve bu da itiş sağlar.neden sıvıda gaz değil dersen,sıvı yaktıktan sonra çıkan gazla senin rokete koyabileceğin gaz arasında ohohooohoo.....
yani astronotlara bi yangin sondurme tupu verseler halata gerek kalmaz miydi aslinda :) agirlik da yok zaten fist fist git gemiye geri :)
yüzeyler arası dik kuvvetler mi gerçekten sürtünmeye yol açar?
en basit fizik problemlerinden birini hatırlayalım.. (yanlışsam yine de düzeltin)
hareket eden bir araca tepesinden bir kuvvet uyguladığınızda bunun yüzeyle sürtünmeye etkisi olmayacağını gördük NEWTON fiziğinde
dik kuvvetin yatay bileşenleri varsa sürtünme kuvveti olarak o araca bir etki yaratır.
"sadece ekzostan cikan maddenin hareketine karsi olusan tepkiyle hareket edilebilir".. eksozdan çıkan maddenin harekete yol açması için BOŞLUK OLMAMASI GEREKİR
gerekmez mi? :)
bu arada ben okumadım yazanların çoğunu sadece elçiyim şu anda, söyliyim dedim :)
@enedwaith
aynen öyle
ayrıca (bkz: http://www.youtube.com/watch?v=2lkffSsImXc )
-------------ÖNEMLİ SORU---------
Beyler herkes fikrini beyan etti. her iki şekilde de sürtünme nedir ne değildir, var mıdır yok mudur, kafamızda bi fikir oluştu. her iki sürtünme kuvvetini daha rahat algılamak için şu soruyu soruyorum;
Ben uzay boşluğunda salınırken, elime yelpaze alıp sallasam hareket eder miyim?
yelkenli misali, bülent ersoy misali?
hayır etmezsin.
dünyada elinde yelpaze ile çevredeki hava moneküllerini hareket ettirsin.
uzayda hava monekülü varmı? yok. o zaman hareket etmezsin.
ama mesela kaskını çıkarıp kuvvetlice üflersen boşluğa, hareket edersin.
birde kuvvetlice üflerken yelpaze sallarsan hareket edermisin?
evet edersin..
evet sürtünme kuvvetinin oluşabilmesi için yatay kuvvetler gerekir. bu kuvvet dik kuvvetin yatay bileşeni olmak zorunda değildir. lakin potansiyel sürtünme kuvvetini yaratan yüzeye dik kuvvetlerdir.
duran bir cismin potansiyel sürtünme kuvvetinin maksimum değeri: fmax=m.g.k'dır. mg(ağırlık) bu noktaya yüzeye doğru olan tek kuvvet olduğu için alınır. k de yüzeyler arası sürtünme katsayısı olup aslen hesaplanması oldukça uzun ve zor bir etken olduğu için kısaca k diyoruz.
hareket eden bir araca tepesinden bir kuvvet uyguladığınızda sürtünme kuvveti artar. motorun yarattığı yatay F değeri değişmezse aracın hızı düşecektir.