Ekşi Duyuru

Çingene kültürünü çok bilmem ama İspanya'da Arap kültürünün etkileri muazzam seviyede görülüyor. Müzikten dile kadar.

Andalucia bölgesindeki meşhur beyaz boyalı evler, dar sokaklar aslında Arap coğrafyasında hakim olan bir görüntüdür.

Hatta siesta konusunda ise İslam'da öğlen uykusunun sünnet gibi bir durumu varmış sanırsam, net bilmiyorum. İspanyollar'da da bu siesta kültürünün Araplardan kaldığını söylüyorlar. Dilden örnek vermek gerekirse - okuduğum kaynaklara göre - ojala ifadesinin kökeninin "İnşallah"tan geldiğini (ki anlam olarak da inşallah ile birebir) ve "olé" ya da flamenkoda sıklıkla tekrarlanan "ale" gibi nidaların kökeninin aslında coşku anında söylenen "Allah" nidasından geldiğini söylüyorlar.

Dediğim gibi çok fazla bilgim yok, etimolojik olarak ne kadar doğrudur bilmiyorum ama Arapların İspanyol kültürü ve yaşamı üzerinde muazzam etkisi olmuş.

edit: şimdilik hatırladığım kaynaklar bunlar
www.idefix.com

www.idefix.com

yani eskiden değişik bi kültür vardı da şimdi asimile oldular demiyorum. kültürleri tamamen çingene kültürünün etkisi altında. ispanyol deyince akla çingenelerin kültürleri geliyor, flamenco olsun, o kıyafetler olsun. peki çingeneler gelmeden önce nasıl yaşıyordu bu adamlar? farklı olarak ne kültürleri vardı? çingeneden bağımsız olarak ispanyol kültürü nasıl bir şey? bunu merak ediyorum.

ilginç gelmedi mi size de? türkiye de çok uluslu bir yer ama türkiye'de türkler hariç büyük çoğunlukta bulunanlar kürtler. belki doğuda ve güneydoğuda kürt kültürü yaygın olsa da mesela egede bambaşka bir kültür var. karadenizin de yine kendine has bir kültürü var. balkanlar apayrı, iç anadolu bambaşka. ama çingene kültürü genel olarak tüm ispanyayı kaplamış durumda. yani onu geçtim ispanyol kıyafeti deyince akla çingene kıyafeti geliyor. hadi çingeneler ispanyaya hiç gelmemiş olsaydı ne olacaktı mesela? biraz fikir yürütelim diye soruyorum bunları, bana ilginç geldi. yoksa bir kültürü alçaltmak diğerini yükseltmek filan öyle katakulleli şeyler yok bu merakımın içinde.

Şu anki durumu özetleyen bir şeyler yazmış idim.
(bkz: ispanya ispanyollarındır/@aychovsky)

Çingene kültürü dediğimiz şey Endülüs kültürü. Madrid ile yakından uzaktan ilgisi yok. Hele ki Euskeria, Bask tarafı ile iyice ilgisi yok. Sadece onlar iyi sattığı için onlar pazarlanmış. Yani durum şu: Türkiye'de en çok pazarlanan şey sıra gecesi olsaydı, Türkiye'nin her bir yanında, atıyorum ki Sinop'ta, sıra gecesi ararlardı. Şimdi de durum farklı değil, turistler bizi belly dance ile anıyor ve Boğaz kenarında göbek dansı sunuyoruz ama bu da bizim kültürümüz değil, alakası yok. Bizim halk müziğimiz, türkülerimiz var ama onlar satmıyor. Dolayısıyla turistler için de yoklar. Kimsenin aklına Türkiye deyince Düriye'min Güğümleri, Hamsi Koydum Tavaya veya Aman da Yandım Feraye gelmiyor. Tabii ki oryantal geliyor.

Geleneksel kıyafetlere gelince, her eyaletin yöresel kıyaeti farklı. Gösterdiğin kıyafet Endülüs için. Bu da Valencia'nın yerel kıyafeti örneğin.
c1.staticflickr.com
www.google.com.tr

Ya da Bask için şöyle
garciadeiturrospe.files.wordpress.com

Galiçya için ayrı bir şey, Extremadura için ayrı bir şey bulunur.

Flamenko dinlemeyi de şöyle düşün, bizde kaç kişi günlük hayatının ne kadarında türkü dinliyor. Artık türküden çok sokaklarda arabesk-rap ile karşılaşıyoruz. Flamenko da güney İspanya kökenli bir halk müziği. Valencia'da kimse dinlemiyordu örneğin ama oranın türkülerini (halk müziklerini) dinleyenler çoğunluktaydı. Arabesk-rap yerine, yer yer %30'lara varan Latin göçmenlerinin reggaeton dinlediklerini duyabilirsin sokakta.

@aychovsky
çok açıklayıcı oldu teşekkür ederim. benim eski sevgilim de, hayatıma giren tüm ispanyol arkadaşlarım da endülüslü olduğundan ben tüm ispanyol kültürünün o şekilde olduğunu sanmışım. endülüste de oldukça fazla zaman geçirdim. oradayken de çingene ve arap etkilerini görüyordum hep. yani çingene kültürü endülüste hakimdir diyebilir miyiz o zaman?

Diyebiliriz. Kökenini bilmiyorum ama oraya yerleşilmiş zamanında bir şekilde. artık o kadar hakim değil tabii ki, ama eskiden öyleymiş. Hatta, şivelerindeki değişimi bile rahatlıkla fark edebilirsin. Biraz daha Latin şivesine benzer ama daha burundan konuşmalı bir şivedir. Örneğin, más'ı Madrid'de herkes mas diye söylerken, güneyde mah, mag, mad gibi (son harfte neredeyse hiç vurgu yok, sessizmiş gibi) söylerler. Hatta, gözümde (ya da kulağımda) Latinlerden farkı bir sesin daha genizsi ve burundan olması, ve İspanya'nın geri kalanı gibi c ve z'leri th karışımı tükürme ile söylemeleri (ki bazen c ve z'leri s diye söyleyebiliyorlar, o zaman geriye sadece genizden gelen konuşma kalıyor). Kanarya taraflarına gidildikçe aksan iyice Latin'e kayıyor. tek fark o c ve z'ler kalıyor.

mesela ben madrid'de de baya zaman geçirdim, orada "paella" ya da "ella" kelimelerini paeya, eyya diye okuyorlarken endülüste paejca, ejca şeklinde okuyorlar. ilk duyduğumda çok şaşırmıştım. niye böyle diyorsunuz doğrusu paeyya değil mi demiştim. endülüslü arkadaşım durup düşünmüştü. 5-10 kere üst üste paeya paejca demişti, işin içinden çıkamamıştı :D

Castellano düşünürseniz paeyya doğrusu. Ama paella Castellano kökenli bir kelime olmayabilir. Örneğin, Endülüsler llorar için de jorar der. Tam j değil, c de değil; ikisinin arası ve Balkan dillerindeki dz harflerinin bir arada okunuşu gibi. Yo yerine de co diyebilirler. Bu da Latinlere de böyle geçmiş. Aslı, normal y değil de vurgulu bir y. Çift y gibi.

Latin Amerika'ya olan ilk göçlerde İspanyollar kimlerden utanıyorlarsa onları gemilerle oralara atmışlar. Nasıl ki ABD'yi de oluşturulanlar yeni umut arayışındaki Avrupalılar; buraya göçenler de İspanya'da tutunamayanlar ya da tutunduurlmak istemeyenler. Özellikle Endülüs Bölgesi'nden çingene diye atılanlar. Bu nedenle, Latin ağızları ile Endülüs şivesi bu açıdan benzerlik gösteriyor.

Tabii, ne kadar utandıkları adam varsa (hayat kadını, hırsız, vb.) bunları oralara göndermişler de başıboş bırakmak istememişler. Dolayısıyla da oralara bol bol rahip, papaz, vb. göndermişler onlarla ilgilenilmesi için. Bunun da şöyle bir etkisi olmuş. Normalde İspanyolca'da (Castellano'da) iki tane sen vardır. Biri resmi, biri resmi olmayan. Yani bizdeki saygı duyduğumuz, büyüğümüz olduğu için denilen "Siz" için "usted" kelimesi var. Bildiğimiz sen ise tú. Bu rahipler bol bol dua ettiği için, dua da Tanrı'ya yalvardıkları için, haliyle koskoca Tanrı'ya da saygısız ve gayriresmi sen diyemedikleri için Usted kelimesini kullanmışlar. Din adamlarının bol bol usted kullanması nedeni ile de tú kelimesinin Latin Amerika'da kullanımı körelmiş. Şu anda Usted baskın bir İspanyolca var ve telaffuz Endülüs şivesindeki harf seslenişlerine yakın. (Tabii zamanla çok çok çok değişmiş ve orada da yüzlerce şive var, o ayrı)