[]
Gökcisimlerinin boyutları nasıl hesaplanıyor?
Bir defa öncelikle gökcisminin dünyaya olan uzaklığını nasıl bilebiliyoruz? Sonuçta güneşe bakıp "aa bu onun bindokuzyüz xx"teki hali deme şansımız yok. hadi güneşin boyutunu kütle çekimi yasalarıyla, etrafında donüşümüzün, gece gündüz değişiminin falan yardımıyla bulduk diyelim. Ay zaten dünyadan küçük ve gökyüzüne baktığımızda zaten şeklini görebiliyoruz. Şölye bir şey var zaten: cse.ssl.berkeley.edu
Ama dünyadan çok çok uzakta, nokta olarak bile görünmeyen, çok güçlü teleskoplarla bile noktasal olarak görülebilen cisimlerin boyutları nasıl hesaplanıyor? Yörüngeleri, uzay boşluğundaki hareketleri nasıl tespit ediliyor? Çok karmaşık gözlemler ve matematiksel hesaplar mıdır, nedir?
Ama dünyadan çok çok uzakta, nokta olarak bile görünmeyen, çok güçlü teleskoplarla bile noktasal olarak görülebilen cisimlerin boyutları nasıl hesaplanıyor? Yörüngeleri, uzay boşluğundaki hareketleri nasıl tespit ediliyor? Çok karmaşık gözlemler ve matematiksel hesaplar mıdır, nedir?
boyut konusunda değil de uzaklık konusunda bir şeyler söyleyebilirim. bir süre önce fizikçi lawrence krauss'un bir konuşmasını çevirmiştim. orada bu konudan bahsediyordu. gökcisimlerinin yaydığı ışığa bakılarak ne kadar uzaklıkta bulunduğu hesaplanabiliyormuş:
...
"Uzaklığı nasıl biliyoruz? İşte bu gerçekten zor. Evren kocaman bir yer. O kadar büyük mezuralarımız da yok. Bir yeri, oraya gitmeden ölçmek için bir yol bulmak gerek ve bu zor. Aslında bunu yapabildiğimiz yollardan biri de, tabii ki fizikten faydalanmak.
Eğer buradaki tüm ışıkları kapatırsak ve tek bir lamba açık kalırsa, ve ben de o lambanın 100 vatlık olduğunu biliyorsam, buradan odanın arkasına kadar olan mesafeyi ölçebilirim. Artık hiçbirimizde olmayan ve ışıkölçere sahip eski moda bir fotoğraf makinesiyle bunu yapabilirim. Orada 100 vat varsa ve ben de burada 1 vatlık bir ışık ölçüyorsam, tabii ışığın uzaklığın karesiyle ters orantılı yayıldığını da biliyorum, böylece o lambanın vat değerini bilerek ve burada kaç vat ölçtüğüme bakarak lambanın uzaklığını tespit edebilirim.
Ancak sorun şu ki, evren 100 vatlık ampullerle dolu değil. Buna denk bir şey bulmamız gerekiyor. "Standart mum" denilen bir şeyi arayıp bulmamız lazım. Gerçek parlaklığını bildiğimiz, ve bir teleskopla baktığımızda ne kadar parlak göründüğünden hareketle ne kadar uzakta olduğunu anlayabildiğimiz bir şey."
...
"Patlayan yıldızlar, 10 milyar yıldız parlaklığındadır. Bu, Evrendeki en parlak havai fişek gösterisidir. Bu fotoğrafı göstermemin asıl nedeni, bu cisimlerin, bu patlayan yıldızların mükemmel standart mumlar olması. Bir galakside 100 yılda bir patlama olsa da, bunları muhteşem bir şekilde gözlemleyebiliriz. Parmağınızı geceleyin gökyüzüne doğru uzattığınızda o doğrultuda yeterli sayıda galaksi vardır. Yeteri kadar büyük bir teleskopla, bozuk para kadar bir karanlık noktaya bakarsanız, orada 100 bin galaksi görebilirsiniz. Bu şu demek, her bir galakside 100 yılda bir patlama gerçekleşse bile, 100 bin galaksi içeren o ufacık alanda, herhangi bir gecede patlayan 10 yıldız görebilirsiniz.
Patlayan yıldızları gözlemleyebilirsek, parlaklıklarını ölçebiliriz, renklerini bilebiliriz, ve bu da mükemmel bir standart mum oluşturmamızı sağlar."
...
"Uzaklığı nasıl biliyoruz? İşte bu gerçekten zor. Evren kocaman bir yer. O kadar büyük mezuralarımız da yok. Bir yeri, oraya gitmeden ölçmek için bir yol bulmak gerek ve bu zor. Aslında bunu yapabildiğimiz yollardan biri de, tabii ki fizikten faydalanmak.
Eğer buradaki tüm ışıkları kapatırsak ve tek bir lamba açık kalırsa, ve ben de o lambanın 100 vatlık olduğunu biliyorsam, buradan odanın arkasına kadar olan mesafeyi ölçebilirim. Artık hiçbirimizde olmayan ve ışıkölçere sahip eski moda bir fotoğraf makinesiyle bunu yapabilirim. Orada 100 vat varsa ve ben de burada 1 vatlık bir ışık ölçüyorsam, tabii ışığın uzaklığın karesiyle ters orantılı yayıldığını da biliyorum, böylece o lambanın vat değerini bilerek ve burada kaç vat ölçtüğüme bakarak lambanın uzaklığını tespit edebilirim.
Ancak sorun şu ki, evren 100 vatlık ampullerle dolu değil. Buna denk bir şey bulmamız gerekiyor. "Standart mum" denilen bir şeyi arayıp bulmamız lazım. Gerçek parlaklığını bildiğimiz, ve bir teleskopla baktığımızda ne kadar parlak göründüğünden hareketle ne kadar uzakta olduğunu anlayabildiğimiz bir şey."
...
"Patlayan yıldızlar, 10 milyar yıldız parlaklığındadır. Bu, Evrendeki en parlak havai fişek gösterisidir. Bu fotoğrafı göstermemin asıl nedeni, bu cisimlerin, bu patlayan yıldızların mükemmel standart mumlar olması. Bir galakside 100 yılda bir patlama olsa da, bunları muhteşem bir şekilde gözlemleyebiliriz. Parmağınızı geceleyin gökyüzüne doğru uzattığınızda o doğrultuda yeterli sayıda galaksi vardır. Yeteri kadar büyük bir teleskopla, bozuk para kadar bir karanlık noktaya bakarsanız, orada 100 bin galaksi görebilirsiniz. Bu şu demek, her bir galakside 100 yılda bir patlama gerçekleşse bile, 100 bin galaksi içeren o ufacık alanda, herhangi bir gecede patlayan 10 yıldız görebilirsiniz.
Patlayan yıldızları gözlemleyebilirsek, parlaklıklarını ölçebiliriz, renklerini bilebiliriz, ve bu da mükemmel bir standart mum oluşturmamızı sağlar."
- kül
(14.12.12 22:29:56 ~ 22:42:17)
1
